Fizjoterapeuta radzi: Wybiórczość pokarmowa u dzieci

Wybiórczość pokarmowa to specyficzny i trwały wzorzec zachowania, polegający na odmawianiu spożywania pokarmów, które nie należą do grupy preferowanej przez dziecko. Może preferować produkty, które mają charakterystyczną konsystencję (np. płynną), które reprezentują określoną markę handlową lub występują wyłącznie w jednym smaku czy kolorze.

Wybiórczości pokarmowej towarzyszą zwykle charakterystyczne zachowania, takie jak:

1. agresja podczas jedzenia,
2. dążenie do jedzenia określonego produktu,
3. zbyt długie przeżuwanie i trzymanie pokarmu w ustach,
4. dławienie się,
5. reagowanie odruchem wymiotnym,
6. wypluwanie jedzenia,
7. trudności z żuciem pokarmów oraz ich połykaniem,
8. zabawa jedzeniem,
9. podwyższony niepokój i poziom pobudzenia.

Dzieci prezentujące wzorzec wybiórczego jedzenia mają często utrudnione relacje społeczne i czują się wykluczane z grupy. Nadmierne skupianie uwagi otoczenia na niejedzeniu dziecka często doprowadza do przymuszania i komentowania problemu przez otoczenie, co tylko wzmaga w dziecku strach. Dziecko z wybiórczością pokarmową zazwyczaj bez zastrzeżeń je produkty z grup preferowanych, z niechęcią odnosi się do tych, których nie akceptuje, natomiast nowe produkty wywołują u niego niepokój.

Możemy wyszczególnić kilka przyczyn występowania zaburzeń związanych z karmieniem i jedzeniem:

1. organiczne
2. motoryczne
3. behawioralne
4. sensoryczne
5. środowiskowe

Warto tutaj wykluczyć inne przyczyny takie jak:

1. problemy ze strony przewodu pokarmowego – dziecko czuje się źle po zjedzeniu konkretnego pokarmu, stąd niechęć do jego spożywania,
2. nieprawidłowa budowa jamy ustnej, nosogardzieli czy krtani,
3. zaburzenia metaboliczne,
4. alergie pokarmowe,
5. zaburzenia neurologiczne.

Zaburzenia integracji sensorycznej związane są z nieprawidłowym odbiorem bodźców przez poszczególne zmysły.

W trakcie jedzenia zostają uaktywnione wszystkie zmysły:

1. smak, związany z jamą ustną, a głównie z językiem bogatym w receptory smakowe, które dostarczają informacji, czy dana potrawa nam smakuje i jaki ma smak; ma też związek z naszymi preferencjami smakowymi.
2. słuch, w trakcie jedzenia słyszymy np. chrupanie, uderzanie zębów o siebie nawzajem, zgrzytanie, a także dźwięk, który wydaje widelec, nóż i łyżka podczas nabijania czy krojenia pokarmu;
3. węch, zapach jedzenia często świadczy o tym, czy dana potrawa będzie nam smakować; ostry zapach może nas odrzucić, a innych przyciągać, słodki zapach może mdlić, a innych zachęcać do jedzenia,
4. dotyk w trakcie jedzenia pokarmu czujemy, oprócz smaku, jego konsystencję pokarm może być płynny, twardy, a czasem śliski lub chrupiący;
5. wzrok ładnie przyrządzone danie samo się prosi o spożycie, zaś pokarm o dziwnej barwie lub konsystencji może wywołać różne skojarzenia i reakcje mimo walorów smakowych.

Niedojrzały jeszcze układ nerwowy dziecka nie może sobie poradzić z kategoryzacją bodźców dochodzących z otoczenia. Doświadczanie bodźców też jest inne u każdego dziecka. Jedne dzieci są nadwrażliwe, inne zaś mają trudności z dostrzeganiem bodźców i są podwrażliwe. Trzecia grupę stanowią poszukiwacze sensoryczni – dzieci nieustannie poszukujące „wrażeń”. Zaburzenia modulacji sensorycznej wpływają na pojawienie się problemów ze spożywaniem posiłków. Sensoryczne awersje pokarmowe manifestują się niekiedy u dziecka od samego początku (problem z karmieniem piersią, nieprawidłowy wzorzec ssania, niechęć do przyjęcia konkretnej pozycji w trakcie karmienia lub niechęć do bliskości z rodzicem również w trakcie karmienia). W wywiadach mamy wielokrotnie przyznają, że problemy pojawiały się już na etapie zmiany mleka, przejścia z karmienia piersią na mleko modyfikowane lub w momencie przejścia z mleka podstawowego na kolejne, co skutkowało odmową picia mleka nowego, natomiast przyjmowaniem bez problemu poprzedniego rodzaju mleka. Przykładowo dziecko z nadwrażliwością dotykową wnętrza jamy ustnej, czyli z problemem sensorycznym, będzie preferowało wyłącznie produkty płynne, bez grudek, co też ograniczy trening umiejętności motorycznych w obrębie jamy ustnej. Szczególnie narażoną grupą osób na trudności w przyjmowaniu pokarmów są dzieci autystyczne.

Występowanie wybiorczości pokarmowej w tym przypadku może mieć podłoże:

1. 1. sensoryczne – nadreaktywność lub podreaktywność w obrębie zmysłów: smaku, dotyku, węchu,
   2. związane ze schematycznymi modelami i wzorcami zachowania – manieryzmy, schematy, rytuały,
   3. wynikające z zaburzeń funkcji motorycznych – problem z odgryzaniem, żuciem, napięciem mięśniowym.

Zdjęcie z Freepik